جمعیت العلماء پاکستان

قبل از استقلال پاکستان احزاب و گروه هایی در این سرزمین شکل گرفته بود که بعد از استقلال هم فعالیت آن ها ادامه یافت؛ اما درسال هایی که حکومت نظامی در این کشور تشکیل می شود فعالیت احزاب متوقف می گردد. چنانچه از سال 1958 تا 1962 و از سال 1979 تا 1985این ممنوعیت فعالیت وجود داشت. یکی ازمهمترین احزاب پاکستان جمعیت العلمای پاکستان می باشد . جمعیت العلمای پاکستان که یک حزب اسلامی عامه پسند، سنی مذهب و معتقد به سنت ها و مکتب بریلوی می‌باشند.  در سال 1968تأسیس شد. این حزب که رهبری آن را مولانا شاه احمد نورانی به عهده دارد مدعی است که از اصول مترقیانه اسلام پیروی می کند. مقر آن در شهر کراچی است و عقایدشان نیز به شیعیان نزدیک‌تر است جمعیت علمای پاکستان در انتخابات سال 1970، هفت کرسی در مجلس به دست آورد و در انتخابات سال 1977 جزو اتحاد ملی در مقابل حزب مردم قرار گرفت. این حزب در سال 1981 به نهضت اعاده دموکراسی پیوست و در سال 1990به اتحاد دموکراتیک اسلامی ملحق شد. جمعیت العلمای پاکستان در سال 1991 در اعتراض به سیاست نوازشریف در جنگ خلیج فارس از اتحاد کناره گیری کرد. سایر احزاب پاکستان در حال حاضر به این شرح معرفی می شوند.

 حزب مسلم لیگ

این حزب در درسامبر 1906 با عنوان حزب مسلم لیگ سراسر هند، با رهبری محمدعلی جناح تأسیس شد، و تا زمان استقلال پاکستان فعالیت داشت. پس از استقلال در سال 62 حزب مسلم لیگ پاکستان شکل گرفت که ابتدا به گروه قیوم معروف بود. این حزب قدیمی ترین حزب پاکستان است و از جمله اهداف این حزب ایجاد یک کشور با سیستم اسلامی توأم با سازندگی و پیشرفت واقعی است که در پرتو آن، تمامی روابط درکشور بر اساس عدل و انصاف باشد، تا مردم پاکستان را به صورت یک ملت پیشرفته در آورد. این حزب بعدها به سه شاخه با سه رهبر تقسیم شد و در سال 1979 به دو شاخه طرفدار حکومت پیر پاگارا، و مخالف حکومت تقسیم شد. در سال 1985 محمدخان جونجو از گروه پاگارا به نخست وزیری رسید، این حزب بعد از مرگ ضیاء الحق در انتخابات سال 1988 اتحادی از احزاب اسلامی به نام اتحاد دمکراتیک اسلامی تشکیل داد. حزب مسلم لیگ در انتخابات سال 1990 درمقابل حزب مردم بی نظیر بوتو به پیروزی رسید و رهبر آن نوازشریف، نخست وزیر شد.

 حزب مردم پاکستان

حزب مردم در سال 1967 به وسیله ذوالفقار علی بوتو با این هدف تأسیس شد، که پاکستان را به یک کشور فدرال، متکی بر چهار اصلِ دین اسلام، نظام جمهوری، سوسیالیسم و مردم سالاری، تبدیل کند. این حزب در سال1970 در اولین انتخابات عمومی، اکثریت کرسی های مجلس ملی را در پاکستان غربی به دست آورد. رهبر حزب مردم به دنبال شکست ائتلاف این حزب با حزب عوامی لیگ پاکستان شرقی، بعد از استقلال بنگلادش رئیس جمهور شد. پس از تصویب قانون اساسی در سال 1973 و اعلام سیستم پارلمانی ذوالفقار علی بوتو به مقام نخست وزیری برگزیده شد و اکثریت کرسی ها را در انتخابات سال 77 به دست آورد. با کودتای ضیاءالحق، ذوالفقار علی بوتو رهبر حزب مردم بازداشت و بعد محاکمه و اعدام شد(1979). در مارس 1981 حزب مردم همراه با 8 حزب دیگر « نهضت اعاده ی دموکراسی» را پایه گذاشت، که با حکومت نظامی وقت مخالفت داشت. نصرت بوتو، بیوه ی ذوالفقار علی بوتو رئیس و بی نظیر بوتو دختر وی معاون حزب شدند. بعضی مقامات حزب به این انتخاب اعتراض داشتند که منجر به انشعاب ناموفق مرتضی بوتوشد. با وجود اختلاف داخلی در انتخابات سال 1988 اکثریت کرسی ها به حزب مردم تعلق گرفت و بی نظیر نخست وزیر شد. این حزب رقابت فشرده ای با حزب مسلم لیگ پیدا کرد و متناوباً به قدرت رسید. رهبری شاخه ی انشعابی از حزب مردم پس از کشته شدن  مرتضی بوتو برادر بی نظیر به عهده ی غنوه بوتو همسروی قرار داده شد. در سال 1996 گروهی از ناراضیان حزب مردم شاخه ی جدیدی ایجاد کردند؛ این انشعاب در بیست و نهمین سال تأسیس حزب مردم شکل گرفت و نام شاخه بوتو را بر آن گذاشتند. این شاخه توسط برخی از رهبران رده دوم تأسیس شده و به وسیله یک شورای موقت سه نفره اداره می شود. حزب مردم شاخه اصلی در 9 مارس 1997 بی نظیر بوتو را رهبر مادام العمر معین کرد.

 حزب جماعت اسلامی

جماعت اسلامی در ماه اوت 1941 توسط یک گروه هفتاد و پنج نفره از علاقمندانی که دعوت سید ابوالاعلی مودودی را اجابت کرده بودند در لاهور تشکیل شد. هدف غایی و ایده آل جماعت اسلامی عبارت بود از «این که نظام زندگی بشری در تمامی ابعاد خود به پرستش خداوند و پیروی از ارشادات پیامبر او قیام نماید». اما هدف میان مدت و اجرایی جماعت آماده کردن یک گروه سازمان یافته و منظم از مسلمانان مخلص بود که قابلیت پیشبرد اسلام و به پیروزی رساندن آن در شبه قاره را داشته باشند. جماعت اسلامی پس از تشکیل در سال 1941 به سرعت در سرتاسر شبه قاره هند گسترش یافت. با این حال سرعت گسترش آن در حدی نبود که جماعت را قادر سازد تا در سیر وقایعی که منجر به تقسیم شبه قاره شد به دخالت مستقیم بپردازد. وقتی شبه قاره تجزیه شد، جماعت اسلامی هم به دو جماعت اسلامی در هند و پاکستان تقسیم شد. مودودی همراه با 385 نفر از دیگر اعضا، پاکستان را انتخاب کردند و این مرحله ی جدیدی در زندگی سیاسی و روشنفکری مودودی بود که طی آن وی افکار احیاگرانه و اصول گرایانه ی خود را به پیش برد. در پاکستان، جماعت اسلامی به عنوان یک حزب تمام و کمال وارد صحنه سیاسی گردید. تشکیل پاکستان و جدایی آن از هند به خاطر اسلام و با هدف پیشبرد فرهنگ اسلامی در شبه قاره بود. بنابراین، جماعت اسلامی امکان یافت که جایگاه خود را در صحنه ی سیاسی پاکستان پیدا کرده و با گسترش پایگاه اجتماعی خود به مرور زمان بر اهمیت خود بیفزاید. برنامه ی کلی جماعت عبارت بود از اسلامی کردن پاکستان از طریق فعالیت های دینی، لذا از سال 1941 خط مشی دینی سیاسی را در پیش گرفت که در آن واقعیات سیاسی و موضوعات اجتماعی در بستری از یک حرکت اصلاح طلبانه ی اسلامی -که هدف بزرگ تر جماعت بود- معنی می یافتند.
پس از استقلال پاکستان، جماعت اسلامی پاکستانی ها را از پذیرش مشروعیت دولت یا به عبارتی بیعت با آن تا زمانی که اسلامی نشده است، منع کرد. برای مقابله با دولت در امر تدوین قانون اساسی، مودودی مبادرت به تشکیل یک ائتلاف اسلامی با سایر احزاب اسلامی و علمای مستقل نمود. در پی مذاکرات و مباحثات گسترده در خصوص قانون اساسی که از زمان 1947 تا 1956 به طول انجامید و با خشونت و درگیری های متعدد –که طی آن ها دو بار مودودی زندانی گردید- همراه بود. نهایتاً اتحاد اسلامی موفق شد بسیاری از خواسته های خود را وارد قانون اساسی سال 1956 بنماید.
مودودی و دیگرعلما، بر اسلامی بودن قانون اساسی صحه گذاشتند و خود را آماده ی اسلامی کردن نهادهای دولتی نمودند. قبول اسلامی بودن قانون اساسی راه را برای جماعت اسلامی به منظور مشارکت مستقیم تر در سیاست باز کرد. در سال 1957 مودودی با اعلام آمادگی جماعت اسلامی برای شرکت در انتخابات ملی سال 1958، فی الواقع مشروعیت حکومت را به رسمیت شناخت. با این حال پیروزی آن ها در مسأله ی قانون اساسی چندان دوام نیاورد. در سال 1985 نیروهای مسلح تحت فرماندهی ژنرال ایوب خان که مخالف دخالت دین در سیاست بود، کنترل اوضاع را در پاکستان به دست گرفتند. در طول یک دهه پس از کودتای ایوب خان ساختار سیاسی پاکستان تحت کنترل گروهی از نخبگان اقتدارگرا و دیوان سالار قرار گرفت که به شدت با جماعت اسلامی و متحدین آن مخالف بودند. دفاتر جماعت تعطیل و فعالیت های آن محدود شد و چاپ مطالب رهبران آن در نشریات متعلق به دولت ممنوع گردید. مودودی دو بار در زمان حکومت ایوب خان به زندان افتاد و در نتیجه جماعت اسلامی تلاش های خود را بر روی برکناری ایوب خان و برقراری یک فضای سیاسی مطلوب که در آن قادر به انجام فعالیت های دینی باشد متمرکز ساخت و نهایتاً به ائتلافی از احزاب سیاسی غیر مذهبی و سکولار که خواهان اعاده دموکراسی بودند، پیوست. در حقیقت دوران ایوب خان هر چه بیشتر جماعت اسلامی را سیاسی کرد و آن را به سمت تبدیل شدن به یک حزب سیاسی به معنای اخص خود سوق داد، به نحوی که نتیجه این تحول را در دوره ی بعد از ایوب خان می توان به وضوح مشاهده کرد. در سال 1970 جماعت اسلامی در انتخابات پارلمان شرکت کرد، اما تنها موفق به کسب تعداد معدودی کرسی گردید.
تجزیه پاکستان شرقی(بنگلادش) و به قدرت رسیدن ذوالفقار علی بوتو در سال 1971 باعث تشدید فعالیت های سیاسی جماعت اسلامی گردید. محتوای سوسیالیستی برنامه های سیاسی حزب مردم پاکستان به رهبری بوتو، جماعت اسلامی را به مقابله با دولت در موضوعات متعدد کشانید و دوباره ائتلافی بین احزاب اسلامی و سکولار صورت گرفت که رهبری آن با جماعت اسلامی و تحت لوای یک جنبش اسلامی بود. مودودی شخصاً نقش برجسته ای در این خصوص ایفاء نمود. وی اگرچه در سال 1972 از امیری جماعت اسلامی کناره گیری کرده بود، اما در سال 1977 پس از دستگیری امیر وقت جماعت اسلامی مجدداً به صحنه برگشت و رهبری مخالفان بوتو را در دست گرفت. نهایتاً در جولای 1977 دولت بوتو که وجهه ی مردمی خود را کاملاً از دست داده بود در اثر کودتای نظامی ژنرال ضیاءالحق سقوط کرد. کاملاً طبیعی بود که اسلام گرایی و توجه به شعائر اسلامی که در جامعه رشد کرده بود، نمی توانست از سوی ضیاءالحق که به دنبال کسب مشروعیت برای دولت خود بود مورد غفلت قرار گیرد. بدین ترتیب مودودی در حکومت ضیاء در منصب یک دولتمرد ارشد قرار گرفت. توصیه های او از سوی رهبران کشور مورد عمل قرار می گرفت و نظرات و ارشادات او تیتر بزرگ روزنامه ها را تشکیل می داد. مودودی این موقعیت را تا زمان مرگ خود در سال 1979 حفظ کرد. دوران یازده ساله حکومت ضیاء(88-1977) دوره ای از موفقیت و نفوذ سیاسی بی سابقه ای برای جماعت اسلامی بود. در این مقطع، جماعت به نیروی سیاسی و عقیدتی عمده ای در رأس هرم قدرت پاکستان مبدل گردید. رهبران جماعت مناصب مهم دولتی را اشغال کردند و نظرات ایشان عموماً در برنامه های دولت ملحوظ شد. سیاست های ضیاءالحق در خصوص استقرار نظام سیاسی جدیدی مبتنی بر تعالیم اسلام و حاکم کردن شریعت اسلامی در شئون مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پاکستان از تعالیم جماعت اسلامی دانسته شده است. با این حال علی رغم نفوذ فوق العاده در سطوح بالا، جماعت اسلامی نتوانست پایگاه اجتماعی خود را توسعه داده و خارج از کانال هایی که توسط دولت برای آن فراهم می گردید، اعمال نفوذ سیاسی کند. در نتیجه همچنان که محبوبیت مردمی ضیاءالحق کاهش می یافت جماعت اسلامی نیز شاهد افول اقبال سیاسی خود گردید. پس از مرگ ضیاء جماعت اسلامی تنها موفق به کسب 8 کرسی در انتخابات پارلمانی 1988 و1990 گردید. در انتخابات سال 1993 حتی موقعیت بدتری پیدا کرد و تنها 3 کرسی به دست آورد. در این انتخابات جماعت اسلامی تحت عنوان یک جبهه جدید سیاسی به نام جبهه اسلامی پاکستان وارد صحنه انتخابات شد که به هر حال موفقیتی در پی نداشت. در انتخابات متعدد بعدی نیز وضعیت کم و بیش به همین شکل بود. با این حال علی رغم عملکرد ضعیف انتخاباتی نباید از نظر دور داشت که جماعت اسلامی هنوز یک نیروی سیاسی قدرتمند با نفوذ اجتماعی و فرهنگی قابل توجه در صحنه سیاسی پاکستان به شمار می رود. نفوذی که عمدتاً از ساختار تشکیلاتی آن و از تأثیری که بر عوامل دینی در تعادل سیاسی پاکستان دارد، سرچشمه گرفته است. در حقیقت جماعت اسلامی از ابتدا سعی داشته است تا بیشتر خود را به صورت یک امت مطرح نماید تا یک حزب سیاسی معمولی. تأسیس آن با این هدف بود که از یک سو نمایانگر تجدیدحیات اسلام باشد و از سوی دیگر یک الگوی تشکیلاتی برای مسلمانان شبه قاره فراهم آورد که با تمسک به آن یا تقلید از آن بتوانند حقوق سیاسی و خواسته های اجتماعی از دست رفته خود را احیا نمایند. به همین جهت به جای آن که برای تبدیل شدن به یک حزب مردمی فراگیر تلاش نماید ترجیح داد تا به صورت امتی از مسلمانان مخلص که می خواهند پیشرو جامعه در مکتب خود باشند، باقی بماند. به عبارت دیگر، جماعت اسلامی سعی کرده است تا با ارائه یک مدل سازمان یافته در صحنه سیاسی پاکستان پیش قراول نبرد برای انقلاب اسلامی باشد. قابل ذکر است که حزب جماعت اسلامی در دوران اول حکومت بی نظیر بوتو از نوازشریف حمایت کرد و هنگامی که نوازشریف به حکومت رسید وی را به عدم اجرای دقیق قوانین اسلامی متهم نمود. جماعت اسلامی روابط نزدیکی با حزب اسلامی داشت و به همین دلیل نوازشریف را به حمایت کامل از گلبدین حکمتیار دعوت می کرد. هفته نامه تکبیر که سردبیر آن در دسامبر 94 در کراچی ترور شد مربوط به حزب جماعت اسلامی است. مطبوعات پاکستان به نشانه اعتراض به این ترور یک روز تعطیل شد. رهبر کنونی جماعت اسلاتمی قاضی حسین احمد است و دفتر مرکزی آن در لاهور قرار دارد.

 جمعیت العلمای اسلام

حزب جمعیت العلمای اسلام از گروهی حنبلی مذهب و رسته ی اصحاب حدیث، معتقد به مکتب دیوبندی که نزدیک به وهابیت می باشند شکل گرفته است. این حزب در سال 1945 با رهبری مولانا شیبر احمد عثمانی برای حمایت از تأسیس پاکستان به وجود آمد و در سال1950 مجدداً احیا شد و بر تدوین قانون اساسی مبتنی بر اصول و ضوابط اسلامی تأکید می نمود. در انتخابات سال 1977 در اتحاد ملی پاکستان در مقابل حزب مردم قرار گرفت و در انتخابات بعد از ضیاءالحق آراء قابل توجهی نداشت.

 حزب عوامی ملی

حزب عوامی ملی که در سال 1968 تأسیس شد از منافع دهقانی و کارگری حمایت می کند و در زمان شوروی سابق  به مسکو گرایش داشت. مرکز فعالیت این حزب ایالت سرحد شمال غربی پاکستان است. حزب عوامی ملی در فوریه 1975 به اتهام فعالیت های تروریستی و خرابکارانه و فعالیت در جهت انفصال استان بلوچستان و سرحد شمال غربی ممنوع از فعالیت شد. رهبر این حزب در دسامبر 1977 از زندان آزاد گردید، اما در سال 1979 در دوران ضیاءالحق فعالیت او دوباره  ممنوع اعلام شد. حزب عوامی ملی طرفدار فدرالیسم و سوسیالیسم است که از دخالت شوروی در افغانستان و دولت دست ناشنده ی آن حمایت نمود. این حزب بعد از انتخاباتسال  1988 با حزب مردم دولت ائتلافی در سرحد شمال غربی پاکستان تشکیل داد و با استعفای پنج وزیر آن از کابینه دولت ایالتی سقوط کرد و با عزل بی نظیر بوتو در اوت سال1990 اکثریت آراء را در انتخابات ایالتی سرحد شمال غربی به دست آورد. رهبر این حزب آقای اجمل ختک می باشد در انتخابات سال 1993 سه کرسی در مجلس فدرال به دست آورد.

 نهضت قومی مهاجر

نهضت قومی مهاجردر سال 1978 با شعار حمایت از اردو زبانانی که از هند به پاکستان مهاجرت کرده اند تشکیل شد. این نهضت خواهان آن است که این مهاجرین به عنوان یک قوم در کنار سندی ها، پنجابی ها، بلوچ ها و پتان ها محسوب شوند. نهضت قومی مهاجردر انتخابات سال 1988، 14 کرسی به دست آورد و در ائتلاف با حزب مردم دولت فدرال را تشکیل داد. در ایالت سند به دنبال استعفای سه وزیر این حزب، دولت ایالتی سقوط کرد. حزب نهضت قومی مهاجردر سال 1989 ارتباط خود را با حزب مردم قطع کرد و مدعی شد حزب مردم به توافق خود عمل نکرده است. الطاف حسین رهبر نهضت قومی مهاجر ، دولت نوازشریف را در سال 1992 متهم کرد که قصد از بین بردن این تشکل را دارد. این حزب انتخابات سال 1993 را تحریم کرد و مدعی شد مورد تهدید ارتش قرارگرفته است. خشونت های قومی در سال 1994 در ایالت سند ادامه یافت و دولت، نهضت قومی مهاجررا مسؤول خشونت ها اعلام کرد. به همین دلیل رهبران این حزب از جمله الطاف حسین به زندان محکوم شدند. در سال 1995 مذاکرات بین دولت و نهضت قومی مهاجر با بن بست مواجه شد و طرحی که برای توافق تهیه شده بود به امضا نرسید.

 سپاه صحابه

یک گروه سنی مذهب متعصب، خشونت طلب وتروریستی است که از وهابیت پیروی می کند. رهبرآن محمد غیاث الدین در مه 1992 در گیلگیت در شمال پاکستان ترورشد.

 حزب جهاد

گروه شیعی است که رهبری آن با آقای مرتضی پویا است؛ این حزب هم جزئی از اتحاد دموکراتیک اسلامی بود، ولی در سپتامبر 1991 از این اتحاد خارج شد.

 نهضت فقه جعفری پاکستان

نهضت فقه جعفری پاکستان، در سال 1979 به رهبری شهید عارف حسین حسینی تشکیل شد و در سال 1987 به عنوان یک حزب سیاسی به ثبت رسید. عارف الحسینی در اوت 1988 در پیشاور توسط تروریست های وهابی به قتل رسید و رهبری نهضت به  سید ساجد علی نقوی واگذار شد. این نهضت در سال 1990 با حزب مردم ائتلاف کرد و در سال 1993 از آن خارج گردید. شیعیان پاکستان تشکیلات دیگری هم دارند که عبارت اند از :سازمان دانشجویان امامیه، سازمان امامیه صفدر نقوی، سازمان اصغریه، سپاه محمد(ص) که در اوج درگیری های سال 94 اعلام موجودیت کرد، وفاق علما و جامعة المنتظر لاهور.

 کنفرانس سراسری جامو و کشمیر پاکستان

این حزب در سال 1948 به وسیله ی غلام عباس تشکیل شد و ابتدا نام کنفرانس اسلامی را داشت. این حزب خواستارحل مسأله کشمیر از طریق مراجعه به آراء عمومی مردم است. حزب کنفرانس سراسری جامو و کشمیر در انتخابات 1977 یک کرسی در مجلس ملی به دست آورد و رهبر کنونی آن اسکندر حیات خان است.

 حزب مترقی مردم

حزب مترقی مردم با انشعاب از حزب مردم در سال 1978 تشکیل شد. رهبری این حزب را مولانا کوثر نیازی به عهده دارد.

 حزب ملی پاکستان

یک گروه چپ گرا است که در سال 1979 به رهبری میرغوث تشکیل شد و طرفدار هند است. در سال 1981 به احیای دموکراسی و در سال 1992 به اتحاد دموکراتیک ملی پیوست.

 حزب دموکراتیک ملی

حزب دموکراتیک در سال 1975 به عنوان جانشین حزب عوامی ملی که فعالیتش ممنوع شده بود، تشکیل شد. رهبری این حزب را آقای شیرباز خان مزاری به عهده داشت.

سایر احزاب پاکستان عبارت اند از : حزب تحریک استقلال، حزب جبهه ملی سند (به وسیله ممتاز علی بوتو عموی بی نظیر رهبری می شد)، حزب کمونیست پاکستان(که غیر قانونی است) حزب اتحاد ملی بلوچستان(که مرکز آن کویته است) حزب جمهوری وطن، گروه اسلامی اهل حدیث، حزب خاکسار پاکستان، حزب طریق انصاب و حزب رفاه ملی(حزب رفاه ملی در سال 1997 به وسیله اجمل حسین، ژنرال بازنشسته تأسیس شده و خواهان انتخاب مستقیم رئیس جمهور به وسیله مردم است و تغییر قانون اساسی را می خواهد و اکثراً نظامیان در آن عضویت دارند.)