زمینه ها و شرایط پیدایش حزب الله

از نگاه همه ی تحلیل گران مسائل لبنان تجاوز نظامی اسرائیل در سال 1982 به لبنان،علت العلل به وجود آمدن جنبش حزب الله لبنان می باشد.به عبارتی حزب الله را می توان مولود مقاومت علیه اشغال گری اسرائیل نامید.این تجاوز شکست نظریه ها و ایدئولوژی هایی چون ملی گرایی عربی،واحزاب سوسیالیست، کمونیست،بعثی و ناصری را به اثبات رسانید. از طرفی وقوع جنگ داخلی لبنان در سالهای 1990-1975 و پیامد های اسف بار آن باعث تعطیل شدن دموکراسی اجماعی حاکم بر لبنان و از بین رفتن امکان مشارکت سیاسی در نهاد های سیاسی لبنان شد کسب قدرت را تنها در پناه مبارزه و مقاومت امکان پذیر ساخت.همچنین وقوع انقلاب اسلامی ایران و وجود روحانیون لبنانی تحصیل کرده نجف که متاثر از افکار و آراء حضرت امام خمینی (ره) به عنوان رهبر انقلاب اسلامی بودند نقش بارزی در تشکیل و پیدایش حزب الله داشته است.

در مجموع میتوان گفت که اشغال لبنان توسط اسرائیل،ادامه جنگ داخلی،وقوع انقلاب اسلامی در ایران،فقدان حاکمیت مرکزی و بی ثباتی،منجر به تکمیل روند سیاسی شدن طایفه شیعه لبنان شد و این طایفه را از حاشیه به متن معادلات سیاسی منتقل کرد.سیاسی شدن لبنان محیط را برای پیدایش و رشد گفتمان های انقلابی در قالب گفتمان مقاومت فراهم کرد .در چنین شرایطی بود که جنبش حزب الله متولد شد.

تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر جنبش حزب الله

پس از تجاوز نظامی اسرائیل در خرداد ماه 1361 و بطلان تمامی طرحهای مسالمت جویانه در برخورد با اسرائیل یا همکاری با آمریکا،اصل تائید شده توسط انقلاب اسلامی ایران،یعنی مقاومت و ایستادگی در برابر ظالم،از مقبولیت و اعتبار خاصی برخوردار شد؛در نتیجه زمینه برای ادغام مجموعه های کوچک اسلام گرای شیعه و تاسیس یک تشکیلات واحد به نام حزب الله لبنان فراهم شد.این تشکیلات اسلام گرای جدید،بیشترین آمادگی را برای پذیرش آموزه ها و ارزش های انقلاب اسلامی از خود نشان داد.

حزب الله حامل همان ایدئولوژی بود که انقلاب اسلامی ایران پیام آور آن است؛یعنی اتکا به توان خود برای سرکوب دشمن.به همین دلیل ایران،حزب الله لبنان را نوک پیکان مبارزه علیه اسرائیل به حساب آورده و حمایت معنوی از آن را در سرلوحه سیاستهای خود(بر اساس اصل حمایت از مظلوم)قرار دارد.افزودن بر این فضای ویژه لبنان و حضور قدرتهای مختلف،دولت جمهوری اسلامی ایران را وا داشت تا برای حمایت موثر از مظلومیت مسلمانان،در عرصه مبارزه لبنان نیز حاضر شود و در امر مهم برخورد با رژیم صهیونیستی،حضوری موثر داشته باشد.

تاثیرپذیری حزب الله از آموزه های انقلاب اسلامی،در واقع از جمله عوامل موثر در گرایش این حزب به استفاده از الگوی مقاومت و کاربرد روش های قهر آمیز بر ضد اسرائیل است.مولفه های تاثیرپذیری حزب الله از انقلاب ایران را اینگونه می توان بر شمرد:

1-     ولایت فقیه و رهبری امام خمینی (ره)

اصلی ترین ویژگی حزب الله در مقایسه با گروههای اسلام گرا در جهان عرب ،پذیرش کامل نظریه ولایت فقیه و رهبری امام خمینی (ره) است.این ویژگی بر کلیه ارکان تشکیلاتی و همچنین دیدگاه های حزب الله سیطره داشته و در واقع یکی از دو علت اصلی ادغام مجموعه های کوچک اسلام گرا در لبنان ( در سال 1982)وتشکیل حزب الله است.حزب الله مهمترین ویژگی خود را درپیوند دادن مردم با ولی فقیه میداند.ولی فقیهی که نباید ضرورتا لبنانی باشد.زیرا این جغرافیای اسلام است؛نه جغرافیای لبنان که مرز عرصه ی فعالیت های اسلام را مشخص می سازد.

2-     محوریت روحانیت در عمل سیاسی

نقشی که روحانیون در ارکان مختلف حزب الله دارند،در هیچ یک از احزاب و سازمان های لبنانی سابقه ندارد.ازابتدای تاسیس حزب الله تا کنون ،همواره اکثریت اعضای شورا ی حزب الله را روحانیون تشکیل میداده اند.سخن گو،دبیر کل و معاون دبیر کل حزب الله ،همیشه از روحانیون انتخاب شده اند.اکثر این روحانیون شیعه لبنان که تحصیلات خود را در حوزه ی علمیه ی نجف گذرانیده بودند.از روحانیون و علمای ایرانی متاثر شده،با آنان روابط صمیمی داشتند و از این طریق دو پایه ی اساسی ایدئولوژی وساختار تشکیلاتی حزب الله لبنان را به وجود آوردند و اکثراً از شاگردان آیت الله سید محمد باقر صدر و با دیدگاه های سیاسی امام خمینی(ره)آشنا شده بودند. (62 )

3-ادبیات سیاسی و روش های تبلیغاتی

ادبیات سیاسی حزب الله،نشانگر تاثیر پذیری این حزب از انقلاب اسلامی ایران است. واژه ها و اصطلاحاتی که در آثار و بیانیه های حزب الله و شخصیت های این حزب در دهه ی هشتاد بکار گرفته می شد،برگرفته از آثار و اصطلاحاتی است که انقلاب اسلامی ایران رواج داده است. همچنین روش ها و ابزار های تبلیغاتی حزب الله در دهه ی مذکور،با ابزار های تبلیغاتی در جامعه ایران مشابهت دارد . 

در گفتمان حزب الله، مسائلی از قبیل مسلمانان و ملل ضعیف جهان تحت عنوان مستضعفان ،آمریکا و شوروی(سابق)به عنوان استکبار جهانی ،اسرائیل غاصب به عنوان غده سرطانی ،موضوع وحدت اسلامی برای مقابله با دشمنان خدا و اسلام ،آزادی قدس و اینکه راه قدس از کربلا میگذرد،از فرهنگ انقلاب اسلامی و سخنان امام خمینی (ره ) به عاریت گرفته شده بود.

4- نماد گرایی شیعه

بهره برداری حزب الله از نماد و سمبل های مذهبی شیعه ،برای انتقال پیام های انقلابی و رادیکال،جلوه دیگری از تاثیرپذیری این حزب از انقلاب اسلامی ایران –علی رغم تفاوت فرهنگی و زبانی  جامعه ی ایران و لبنان است.استفاده از نماد هایی چون مسئله ی عاشورا شهادت امام حسین و جنگ های پیامبر (ص)و علی (ع)و... حزب الله را در انتقال پیام های مربوط به جهاد،شهادت،استقامت و تحمل مشکلات و مصائب ، توانمند تر می سازد. نمادگرایی و استفاده ی حزب الله از سمبل های مذهب شیعه ،باعث گردید که افراد با پیوستن به این حزب،از لبنانی بودن یا عضو یک طایفه ی محروم بودن در کشوری که از طریق جنگ میان طوایف مختلف و متعدد پاره پاره شده بود،دست بردارند. (6 )

نگاهی به زندگینامه سید حسن نصرالله

سید حسن نصرالله متولد 31 اگوست 1960 روستای «البزوریه» در جنوب لبنان است. پدرش «عبدالکریم»، سبزی و میوه‌فروشی می‌کرد و حسن برای کمک به پدر به دکان وی رفت‌ و آمد داشت. در دکان و بر سینه دیوار آن، عکس امام موسی‌صدر آویزان بود؛ عکسی که نخستین جرقه‌های محبت موسی صدر و جنبش امل را که آن زمان به جنبش محرومان معروف بود، در دل سید حسن روشن کرد. با این که با هیچ‌یک از علمای دینی آن‌وقت در ارتباط نبود و خانواده‌اش هم، یک خانواده دینی شاخص نبود، ولی سیدحسن نوجوان، علاقه‌مند به دین بود و این علاقه در حیطه انجام فرایض معمول مانند نماز و روزه محدود نبود، او فراتر از این‌ها هم می‌رفت. این علاقه وی را واداشت که با سن اندکش در سال 1976 به نجف برود و تحصیلات حوزوی خود را در آنجا آغاز کند.  

در سال 1978 به لبنان بازگشت و در مدرسه الامام المنتظر(عج)، که شهید سید عباس موسوی آن را تأسیس کرده بود، تحصیلات حوزوی خود را پی گرفت و در همان حال، به فعالیت‌های سیاسی در جنبش امل مشغول و مسئول سیاسی جنبش امل در منطقه بقاع شد.  

پس از آن که امام موسی صدر در لیبی به صورت مرموزی ربوده شد، اختلافات بسیاری در سطح رهبری جنبش امل به وجود آمد که در اثر آن و خروج عده‌ای از رهبران از این جنبش، حزب‌الله لبنان تأسیس شد. سید حسن درحزب‌الله نیز مسئولیت‌های مختلفی را عهده‌دار شد؛ از جمله عضویت در شورای رهبری حزب‌الله، اما از فضای درس و بحث فاصله نگرفت و به تحصیلات علمی خود ادامه داد تا جایی که در سال 1989 برای تکمیل تحصیلات خود به قم مسافرت کرد، اما حملات گسترده اسراییل به لبنان و مبارزات حزب‌الله به او اجازه نداد، بیش از یک سال در قم بماند و بار دیگر به لبنان بازگشت، تا در کنار برادرانش به مبارزه با رژیم صهیونیستی بپردازد.  

در سال 1992 و پس از شهادت سید عباس موسوی، دبیرکل وقت حزب‌الله لبنان، با اجماع شورای رهبری حزب‌الله سید حسن نصرالله، دبیرکل جدید این جنبش شناخته شد. شهادت سید عباس موسوی به همراه خانواده‌اش، تأثیر بسزایی در روحیه مردم لبنان و به وی‍ژه رزمندگان حزب‌الله گذاشت و پس از آن بود که مبارزات و حملات حزب‌الله شکل جدیدی به خود گرفت و حمایت عمومی در میان مردم لبنان از حزب‌الله رو به فزونی نهاد. در این میان، اسراییل نیز در سال‌های 1993 و 1996 عملیات‌های خوشه‌های خشم و تسویه حساب را به اجرا گذاشت که با مقاومت سرسختانه حزب‌الله، که از کم‌ترین امکانات نظامی برخوردار بود، روبه‌رو شد.  

سپتامبر 1997 دو تن از رزمندگان حزب‌الله در حمله به یکی از مواضع ارتش اسرائیل در منطقه جبل‌الرفیع در جنوب لبنان به شهادت رسیده و پیکر آنان به دست نیروهای اسرائیلی افتاد. تلویزیون اسرائیل بدون اطلاع از هویت این دو نفر، تصویر خون‌آلود آنان را به نمایش گذاشت، به سرعت مشخص شد که یکی از این دو تن، سید هادی، فرزند سید حسن نصر‌الله، دبیر کل حزب‌الله است. انتشار این خبر همانند بمبی در جامعه لبنان صدا کرد و تحول بسیار مهمی در پی داشت. در تاریخ لبنان، چه در زمان جنگ داخلی و چه در مقابله با تجاوز نظامی اسرائیل، هیچ‌گاه دیده نشد که فرزند یکی از رهبران گروهای سیاسی و یا شبه نظامیان در راه مبارزه کشته شده باشد.    

این واقعه، موجی از احساسات جوشان همدردی، احترام و شیفتگی را نسبت به دبیر کل حزب‌الله در میان همه طوایف مذهبی لبنان در پی داشت، به گونه‌ای که همه آحاد ملت لبنان از هر دین و مذهبی، تحت تأثیر شدید این واقعه قرار گرفتند. رهبران سیاسی لبنان نیز یکی پس از دیگری به دیدار سید حسن نصر‌الله رفته و ضمن گفتن تبریک و تسلیت به مناسبت شهادت سید هادی نسبت به شخصیت مبارز و صادق دبیر کل حزب‌الله، مراتب قدردانی و احترام خود را ابراز داشتند. این ابراز همدردی و احترام منحصر به لبنان نبود و افرادی چون امیر عبد‌الله، ولیعهد عربستان نیز برای نخستین بار در تاریخ حزب‌الله، با ارسال پیام تسلیت برای دبیر کل حزب‌الله، حمایت خود را از مقاومت اسلامی اعلام نمود.    

در سال 2000 و در زمانی که مذاکرات عرفات و مسئولان آمریکایی و اسراییلی برای حل کشمکش خاورمیانه، راه به جایی نبرده بود، ارتش اسراییل در حرکتی یک‌جانبه و بدون گرفتن کمترین امتیازی از حزب‌الله، از اراضی اشغالی جنوب لبنان عقب نشینی کرد و به جز مناطق محدود مزارع شبعا، نیروهای خود را از همه مناطق تحت اشغال عقب کشید. این شکست مفتضحانه، علاوه بر استحکام بخشیدن به مواضع حزب‌الله، مبتنی بر مقاومت، باعث شد تا سید حسن نصرالله به موفقیتی بی‌سابقه در میان اعراب دست یابد، تا این که به عنوان مهم‌ترین شخصیت جهان عرب شناخته شود. جنگ 33 روزهسال 2006 وپیروزیحزباللهدراینجنگبانقشورهبریبارزسیدحسنبیشازپیشبرمحبوبیتویدرجهاناسلامودرمیانفعالانحرکتهایاسلامیافزود .(7)  

 

منابع:

1-        مسعود اسداللهی، از مقاومت تا پیروزی، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، 1379، صص 69 – 68.

2-        اسداللهی، همان، ص 67.

3-        fa.wikipedia.org/wiki  /حزب الله لبنان

4-        نعیم قاسم، حزب‌ا... لبنان، خط مشیف گذشته و آیندة آن؛ ترجمه محمدمهدی شریف، انتشارات اطلاعات، 1383، صص 88 – 87.

5-        اسداللهی، پیشین، صص 140 – 139.