اصول و اهداف اخوان المسلمین

در این بخش ابتدا لازم است تا به تعریف و برداشت اخوان المسلمین از اسلام پرداخته شود.تعریفی که اخوان المسلمین از اسلام ارائه می دهند، عبارت است از :

1-اسلام به عنوان یک سیستم جامع و کامل و پاسخگوی تمامی جنبه های زندگی.

2-اسلام باز شناخته بر مبنای دو منبع اصلی آن یعنی قرآن و حدیث (کلام پیامبر)

3-اسلامی که در تمامی زمانها و مکانها قابل اجرا باشد. (7)

البنا در یکی از سخنرانیهایش جنبش اخوان را با این عبارت و مقولات تعریف کرد:

((شما می توانید بگویید و هیچکس هم نم یتواند شما را باز داردکه اخوان المسلمین جنبشی است سلفی ،شیوه ای است خاسته از سنت ،حقیقتی است صوفیانه،سازمانی است سیاسی ،گروهی است پهلوانی ،انجمنی است علمی و فرهنگی،نهادی است اقتصادی و آرمانی است اجتماعی))

شاید بتوان گفت این سخنان جامع ترین آرمانهای اخوان و البنا بوده است.

شعار اخوان نیز این بود  :

  « الله غایتنا،الاسلام دیننا،القرآن دستورنا،محمد زعیمنا،الجهاد سبیلنا،و الموت فی سبیل الله اسمی امانینا» . (8 )

اهداف اخوان المسلمین عمدتا بر شش اصل زیر استوار است :

1- اصل علمی:تفسیر و توضیح کامل قرآن کریم با بازگشت به اسلام اصیل و زدودن غبار قرون از چهره ی آن و پاک کردن هرچه ناخالصی و دروغ و خرافات از ساحت مقدس آن.

2- اصل عملی:متحد ساختن ملت مصر و ملل اسلامی بر پایه ی اصول قرآنی،بازگشت به اسلام اصیل و تربیت نسل جدید بر مبنای اصول آن،تا ملت آینده ملتی قرآنی باشد.نزدیک کردن نقطه نظرهای فرقه های مختلف اسلامی به یکدیگر.

 3- اقتصادی:رشد ثروت ملی و حفاظت از آن.بالا بردن سطح زندگی،عدالت اجتماعی فردی و گروهی،تضمین فرصتهای برابر برای همگان،محدود کردن نفوذ خارجی در اقتصادمصر،تشویق صنایع داخلی و تشکیل اتحادیه های کارگری به منظور ارتقای سطح زندگی اقتصادی و اجتماعی زحمت کشان.

4- اجتماعی نو ع دوستانه:خدمات اجتماعی،تلاش برای محو جهل و بیسوادی،بیماری،فقر و تشویق به انجام کارهای مفید،عام المنفعه و سود آور.

5- ناسیونالیستی و میهن پرستانه:آزادی دره ی نیل و تمامی کشورهای عربی و سرزمینهای اسلامی از چنگال خارجیان،کمک به اقلیت های اسلامی در تمامی سرزمینها برای آنکه بتوانند حقوق از دست رفته ی خویش را به دست آورند،حمایت از اتحاد عرب،تلاش مستمر در راه تشکیل جامعه ی بین المللی اسلامی.

6- انسانگرایانه و جهانی:ترغیب به ایجاد جامعه ای بر مبنای اصول اخلاقی –چه مادی و چه معنوی-از طریق قوانین جهانی اسلام. (9)

در نوشته های گوناگون اخوان المسلمین اصول دیگری به شرح زیر عنوان شده اند:

- توجه به خلافت،زیرا بهترین نوع حکومت،خلافت الهی است نه جمهوری یا سلطنتی.

- بهبود وضع بهداشتی و تربیتی،زیرا در نظر اخوان ،سیاست و اقتصاد باید هم دوش با تربیت و بهداشت پیش بروند.

- توجه به کشاورزی و ایجاد تعاونیها،زیرا به نظر اخوان به ویژه بنا،این مساله اجتماعات اسلامی را به سوی ترقی و تعالی سوق خواهد داد.

- اجتناب از جدلهای مذهبی _ فرقه ای،بدین معنی که اخوان به هیچ فرقه و گروه خاصی تعلق ندارد و تنها روح و جوهر اسلام را مبنای عمل قرار می دهد.

- سیاست گام به گام:جنبش قبل از اینکه به هدف غایی و نهایی خویش برسد می بایست مراحل گوناگونی را طی نماید.این مراحل عبارتند از تبلیغ،بیان و تفسیر،ایدئولوژی،عمل و نتیجه گیری.

- برپایی حکومت اسلامی :برای اینکه حکومت زیر بنای اسلام است.

سازمان،عملکردو فعالیت های اخوان المسلمین

جنبش اخوان در بعد تبلیغاتی نیز عملکرد خوبی داشته است.یکی از کارهای برجسته ی ایشان فرستادن نامه های ویژه ای به نخست وزیران و مقامات مصر و پادشاهان،امرا و رهبران سایر ممالک عربی بود.در این نامه ها آنها پیام خویش را با صراحت بیان می کردند و نقطه نظرات خود را در رابطه با شغل و مقام آنها گوشزد کرده و به موعظه و اندرز و یادآوری دستورات و قوانین اسلامی می پرداختند.ظاهرا در همه این یادداشتها و نامه ها «تز » بنای جامعه ای اسلامی با حکومتی اسلامی و بر مبنای قوانین اسلامی،تکرار و تصریح می شد.ایشان در مواقع لزوم مصاحبه ها و نشست های حضوری با مقامات نیز انجام می دادند. در راستای تبلیغات وسیع،جنبش دست به انتشار جزوه های متعدد،که حاوی اهداف و اصول و برنامه های آن بودند،می زد.از جمله می توان جزوات زیر را نام برد   :   « منهاج»،«تو که هستی»،«تحول اندیشه ی اسلامی و اهداف آن»،«قرآن و اتم»،«آیا ما مرد عملیم؟ »،«اهداف ما و اصول ما»،«رسالت جهاد»،«مردم را به سوی چه می خوانیم؟»،«اخوان المسلمین زیر پرچم قرآن»و...

اخوان کتبی نیز انتشار داده بود که اهم آنها عبارتند از: باهیئت حج،اخوان المسلمین در ترازوی حق،مسائل کشورهای اسلامی،فلسطین و آفریقای شمالی،فروپاشی تمدن غرب،اسلام پیش می رود،انقلاب خون،مرد زمان و...

لازم به ذکر است که این جزوات و کتب با استقبال عظیمی در مصر و کشورهای عربی و اسلامی رو به رو شد و در مغرب،سودان،سوریه،فلسطین و اردن خوانندگان بسیاری پیدا کرد و شوری اسلامی در ملل مزبور بر انگیخت.

آنها برای رساندن پیام خود از مجلات و روزنامه ها و نشریات متعدد خویش نیز به نحو احسن بهره می بردند. یکی از کارهای برجسته ی اخوان،تاکید بر امر آموزش و گشودن مدارس متعدد بود.اخوان المسلمین به طور مستمر و مکرر به مقامات مصری تاکید می کردند که می باید هرچه سریعتر و دقیق تر مطالب اسلامی را در برنامه دروس مدارس بگنجانند تا به روحیه ی اسلامی و غیرت ملی و ارزشهای اخلاقی افراد افزوده شود.

به این جهت کمیته ای برای تاسیس مدارس ابتدایی،متوسطه و فنی تشکیل داده و به ساخت مدارس اقدام کردند.در این مدارس از آموزش قرآن گرفته تا کمک به مردودین امتحانات انجام می پذیرفت.فعالیت این مدارس به نوعی در جهت اهداف و اصول نهضت بود.

برگزاری جلسات متعدد سخنرانی،تاسیس انجمن هایی برای بالا بردن سطح زندگی روستائیان مصر و مردم فقیر حومه ی شهرها،اطعام مساکین توسط شعب مختلف،جمع آوری صدقات برای فقرا،ساخت و تجدید بنای تعداد زیادی مسجد،اجرای برنامه های تئاتر،تشکیل کنگره های منظم و مستمر در جهت سنجش موقعیت کلی جنبش و ارائه نظرات و دیدگاهها در خصوص مسائل مبتلابه، تاکید بر بهداشت و رفاه و ایجاد بیمارستانها و نوانخانه های متعدد در شهرهای گوناگون ،بنیان و ثبت شرکتهای تجاری و ایجاد گردانهای رزمی و نظامی از دیگر فعالیتهای جنبش بوده اند.

منابع :

1-        علی ‌اصغر حلبی، تاریخ نهضتهای دینی سیاسی معاصر، انتشارات زوّار، تهران 1382، ص 120

 2-           - حسن خودروان ،اخوان المسلمین سمبل گفتمان دینی ایدئولوژیک رادیکال ،نشریه صدای عدالت ،22 مهر 1380،ص 70

3-        اسحاق موسی‌الحسینی، اخوان‌المسلمین بزرگترین جنبش اسلامی معاصر، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، انتشارات اطلاعات، تهران، 1375، ص 33.

4-        عبدالوهاب فراتی، رهیافتی بر علم سیاست و جنبشهای اسلامی معاصر، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1378، صص 217 – 213.

5-        حسن یوسفی‌اشکوری، پیدایش و گسترش اخوان‌المسلمین، نشریه همبستگی، 11/7/85

6-        حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب ، انتشارات امیرکبیر ،تهران 1370،،چاپ پنجم ،ص240.

7-        ریچارد میشل، تاریخ جمعیت اخوان‌المسلمین از آغاز تا امروز، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، 1386، ص 112.

8-        فراتی، پیشین، ص 218.

9-        موسی‌الحسینی، پیشین، ص 82.